حمل و نقل زمینی، یکی از رایج‌ترین و قدیمی‌ترین روش‌های جابجایی کالا و مسافر است که به دلیل انعطاف‌پذیری و دسترسی بالا، همچنان نقش محوری در لجستیک جهانی ایفا می‌کند. این نوع حمل و نقل به طور عمده به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
۱. حمل و نقل جاده‌ای (Road Transportation)
این روش با استفاده از انواع وسایل نقلیه موتوری در شبکه جاده‌ها انجام می‌شود و به دلیل دسترسی "درب به درب" (Door-to-Door) و انعطاف‌پذیری در مسیر و زمان‌بندی، بسیار پرکاربرد است.
وسایل نقلیه رایج در حمل و نقل جاده‌ای:
- وانت و نیسان: برای حمل بارهای سبک و متوسط در مسافت‌های کوتاه و داخل شهری مناسب هستند. ظرفیت نیسان معمولاً تا ۲ تن است.
- خاور (کامیونت): برای حمل بارهای با وزن متوسط (زیر ۴ تن) و اثاث‌کشی، مناسب برای مسافت‌های طولانی‌تر. خاورها معمولاً فضای بار جدا از کابین راننده دارند.
- کامیون (تک محور و جفت محور): کامیون‌های تک محور برای بارهای صنعتی و نیمه صنعتی (حدود ۱۰ تن) و کامیون‌های جفت محور برای بارهای سنگین‌تر (تا ۱۵ تن) به کار می‌روند.
- تریلی (کشنده با انواع تریلر): این‌ها قدرتمندترین وسایل حمل و نقل جاده‌ای هستند که برای حمل بارهای بسیار سنگین، حجیم و در مسافت‌های طولانی (داخلی و بین‌المللی) استفاده می‌شوند. تریلی‌ها انواع مختلفی دارند که هر کدام برای نوع خاصی از بار مناسب‌اند:
- تریلی کفی: بدون دیواره، برای حمل بارهای بزرگ، کانتینر، آهن‌آلات و ماشین‌آلات.
- تریلی لبه‌دار (بغل‌دار): دارای دیواره‌های جانبی کوتاه، برای حمل بارهای عمومی و فله‌ای.
- تریلی چادری (ترانزیت): دارای پوشش چادری برای محافظت از بار در برابر آب و هوا و سرقت، مناسب برای بارهای صادراتی و ترانزیتی.
- تریلی یخچال‌دار: دارای سیستم سرمایش، برای حمل مواد غذایی فاسدشدنی و دارو.
- تریلی کمپرسی: برای حمل مواد فله‌ای مانند شن، ماسه، سیمان و غلات که نیاز به تخلیه سریع دارند.
- تریلی بوژی (کمرشکن/هزار چرخ): برای حمل بارهای فوق سنگین و ترافیکی (مانند تجهیزات نیروگاهی، توربین‌ها) با محورهای متعدد برای توزیع وزن.
مزایای حمل و نقل جاده‌ای:
- انعطاف‌پذیری بالا: امکان ارسال بار به نقاط دورافتاده و بدون دسترسی ریلی یا هوایی.
- خدمات درب به درب: بارگیری و تخلیه مستقیم از مبدأ تا مقصد نهایی.
- سرعت: برای مسافت‌های کوتاه و متوسط، اغلب سریع‌ترین روش است.
- زمان‌بندی منعطف: امکان برنامه‌ریزی ارسال بار بر اساس نیاز مشتری.
- هزینه کمتر: در مقایسه با حمل و نقل هوایی و دریایی، برای مسافت‌های کوتاه تا متوسط معمولاً مقرون‌به‌صرفه‌تر است.
معایب حمل و نقل جاده‌ای:
- ظرفیت محدود: نسبت به حمل و نقل ریلی و دریایی، ظرفیت حمل بار کمتری دارد.
- تأثیرپذیری از شرایط جاده و آب و هوا: ترافیک، تصادفات، و شرایط بد جوی می‌توانند باعث تأخیر شوند.
- آلودگی زیست‌محیطی: مصرف سوخت و انتشار گازهای گلخانه‌ای بیشتر نسبت به حمل و نقل ریلی در حجم یکسان.
- خطرات تصادف: احتمال تصادف و آسیب دیدن کالا در جاده بیشتر است.
۲. حمل و نقل ریلی (Rail Transportation)
این روش شامل انتقال کالا و مسافر با استفاده از قطار در شبکه راه‌آهن است. حمل و نقل ریلی برای حمل بارهای سنگین و حجیم در مسافت‌های طولانی، به ویژه برای مواد فله‌ای و کانتینرها، بسیار کارآمد است.
وسایل نقلیه رایج در حمل و نقل ریلی:
- واگن‌های باری: انواع مختلفی دارند، از جمله:
- واگن مسطح (Flatcar): برای حمل کانتینر، وسایل نقلیه و بارهای بزرگ.
- واگن لبه‌دار (Gondola car): برای حمل مواد فله‌ای مانند زغال‌سنگ، سنگ معدن، شن و ماسه.
- واگن پوشیده (Boxcar): برای حمل بارهای عمومی و کالاهای بسته‌بندی شده که نیاز به محافظت در برابر آب و هوا دارند.
- واگن تانکر (Tank car): برای حمل مایعات و گازها.
- واگن یخچال‌دار (Reefer car): برای حمل کالاهای فاسدشدنی که نیاز به کنترل دما دارند.
مزایای حمل و نقل ریلی:
- ظرفیت بالا: امکان حمل حجم بسیار زیادی از کالا در یک زمان.
- مقرون‌به‌صرفه: برای مسافت‌های طولانی و بارهای حجیم، از نظر هزینه بسیار بهینه است.
- امنیت بالا: آمار تصادفات و سرقت در حمل و نقل ریلی نسبت به جاده‌ای کمتر است.
- سازگاری با محیط زیست: مصرف سوخت کمتر و آلودگی پایین‌تر نسبت به کامیون‌ها برای حجم بار یکسان.
- قابل اعتماد و منظم: برنامه‌های ثابت و کمترین تأثیرپذیری از شرایط آب و هوا.
معایب حمل و نقل ریلی:
- عدم انعطاف‌پذیری: محدود به مسیرهای راه‌آهن و ایستگاه‌ها است، بنابراین خدمات درب به درب مستقیم ارائه نمی‌دهد. نیاز به ترکیب با حمل و نقل جاده‌ای (حمل و نقل ترکیبی) دارد.
- نیاز به سرمایه‌گذاری بالا: ساخت و نگهداری زیرساخت‌های راه‌آهن بسیار پرهزینه است.
- زمان‌بر بودن در مسافت‌های کوتاه: برای فواصل کم، ممکن است کندتر از حمل و نقل جاده‌ای باشد.
- محدودیت در دسترسی: تمام مناطق به شبکه راه‌آهن دسترسی ندارند.
سایر روش‌های حمل و نقل زمینی (با کاربرد کمتر در لجستیک مدرن بار):
- حمل و نقل با نیروی انسانی: پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، چرخ‌دستی (عمدتاً برای مسافت‌های بسیار کوتاه و بارهای سبک).
- حمل و نقل با نیروی حیوانات: گاری‌های اسبی، شتر و ... (عمدتاً در مناطق توسعه‌نیافته یا خاص).
- خطوط لوله (Pipeline Transport): این روش برای حمل مایعات (مانند نفت و گاز) و برخی مواد پودری در مسافت‌های طولانی از طریق لوله‌کشی استفاده می‌شود. اگرچه زمینی است، اما معمولاً در دسته‌بندی جداگانه‌ای قرار می‌گیرد.
انتخاب نوع حمل و نقل زمینی به عوامل متعددی مانند نوع کالا، حجم، وزن، مسافت، فوریت تحویل، هزینه و زیرساخت‌های موجود بستگی دارد. اغلب، در زنجیره تأمین، از حمل و نقل ترکیبی (Intermodal Transportation) استفاده می‌شود که ترکیبی از چندین روش (مثلاً جاده‌ای و ریلی یا جاده‌ای و دریایی) برای بهینه‌سازی فرآیند حمل و نقل است.
